En son ne zaman bir namazı huşuyla kıldığını, en son ne zaman Kur’an okurken etkilendiğini, en son ne zaman gözyaşlarıyla dua ettiğini, en son ne zaman bir nafile oruç tuttuğunu, en son ne zaman ciddi bir infakta bulunduğunu hatırlayamamak. Yani uzun zamandır bu ruh hallerini yakalayamamak.

 

Etrafında işlenen haramlara, günahlara, haksızlıklara ve adaletsizliklere karşı umursamaz davranmak. İyiliği emretme ve kötülükten menetme vazifesini terk etmek.

 

Allah’ı zikretmeyi unutmak. Günlük zikir ve virt vazifelerini yerine getirememek. Kur’an’la bağları koparmak. Cenaze ve düğün gibi özel bir durum gerçekleşmedikçe Kur’an’a vakit ayırmamak. Kur’an’ın manalarına, kıssalarına, uyarı ve müjdelerine önem vermemek, merak etmemek, üzerinde düşünmemek.

 

Yanında edilen gıybet, iftira, dedikodu ve küfürlere sessiz kalmak. Tavır koyma bilincini kaybetmek. Günaha dalmış insanlarla dostluğa, beraber oturup kalkmaya ve beraber yiyip içmeye devam etmek.

 

Yeme içmede helal gıda hassasiyetini kaybedip, alışverişlerde helalliğe dikkat etmemek. İçki ve benzeri haram maddelerin satıldığı yerlerden alışveriş yapmak ve yemek yemek veya konaklamak.

 

Farz namazlarda sürekli ihmalkâr davranmak. Namazları geçiştirerek kılmak veya huşu ve tadil-i erkâna riayet edememek. Sabah ve yatsı namazlarını sürekli kaçırmak. Cami ve cemaatle bağın tamamen kopması. Namazları hızlıca kılıp sünnetleri, dua ve tesbihatı terk etmek.

 

Kul hakkı, faiz ve haksız kazanç hassasiyetinin zayıflaması. Rüşvet, torpil, iltimas gibi büyük haramlara bile bir mazeret üretip bir fetva bulmaya çalışmak. Yanlışa düşen bizdense üstünü örtüp görmemezlikten gelmek.

 

Gözü haramdan, dili gıybetten, kalbi hasetten, mideyi haram lokmadan, cebi haram kazançtan koruyamamak ve haramların bütün hayatı işgal edecek bir düzeye gelmesi.

 

Dizikolik olmak. Bir namazı kaçırdığında bir diziyi kaçırdığı kadar üzülmemek. Dizilere heyecanlandığı kadar namaz, Kur’an ve Allah’ın zikrine heyecan, istek ve iştiyak duymamak.

 

Allah korkusunun azalması. Bu nedenle haram ve günaha karşı direniş ve sabır bilincinin

 

çökmesi. Günahlara kolayca düşmek. Bir türlü tevbeye sadık kalamamak.

 

Aileyi ve akrabaları ihmal etmek. Müslüman kardeşlere ziyaretleri kesmek. İnsanlardan uzaklaşıp nefsin istediği şekilde vakit geçirmeye yönelmek.

 

Çok yemek, çok uyumak ve çok konuşmak. Midesine, uykusuna ve konuşmalarına söz geçirememek. Aşırı derecede gevezelik hastalığına yakalanmak. Küfürlü ve müstehcen konuşmaları alışkanlık haline getirmek. Utanma duygusunun azalması.

 

Sünnetleri terk etmek. Hurâfe ve bidatlere merak salmak. Şüpheli şeylere dalmak. Sürekli haram sınırlarında dolaşıp durmak. Vaaz ve nasihatten etkilenmemek.

 

Müslümanların, mazlumların, gariplerin ve yetimlerin derdiyle dertlenmemek. Ümmet olma bilincini kaybetmek. Hayatı kendi hayatından, dertleri kendi dertlerinden ibaret görmek.

 

Borç alıp ödememek. Söz verip sözünde durmamak. Tartışınca aşırıya kaçmak. Küsünce barışa yanaşmamak. Çabuk öfkelenip geç sakinleşmek. Kırıcı ve incitici bir ahlaka sahip olmak. İftira etmekten ve yalan söylemekten korkmamak.

 

Mala ve dünyaya karşı hırsın artması ve ahireti unutmak. Dünya ve dünyalıklara karşı dayanılmaz bir şehvet duymak. Hiç ölmeyecekmiş gibi birikimlerde ve davranışlarda bulunmak. Dünyevi kazanımlar uğrunda uhrevi kazanımları feda etmek.

 

Merhametsizleşmek, nezaketsizleşmek, tahammülsüzleşmek, kabalaşmak ve affetmemek. Yani ahlakını kaybetmek. Nefret edilen ve kendisinden kaçılan bir insan haline gelmek.

 

Ailesinin İslami eğitimine önem vermemek. Çocuklarının ve eşinin namaz disiplinini ihmal etmek. Onlara nasihat etmemek. Onlarla ilgili ahirette karşılaşacağı sorumluluğu hafife almak.

 

Tesettür, iffet ve hayâ hassasiyetinin azalması. Kimlik bilincinin zayıflaması. Sıradanlaşmak. İdeallerini kaybetmek. Sürekli mazeret üreten, hiçbir şeyi beğenmeyen, hiçbir yükün altına girmek istemeyen, risk ve inisiyatif almayan pısırık ve mıymıntı bir karaktere dönüşmek.